Planeet Paxman

Jeremy Paxman walst tijdens interviews over zijn gasten heen. Ongenaakbaar, bot, gevat. Een tribunespeler die er niet voor terugdeinst om een nummertje op te voeren


Uiteraard gaat de wereld ten onder. Ten derde male tracht Guy Verhofstadt ons te doen geloven dat het wel goed komt. Maar het komt niet meer goed. Nooit meer. Popper kan daar niets aan veranderen. Geen nota is ertegen opgewassen. De Italiaanse wijndruif die de pijn kan verzachten, moet nog worden geteeld. Het is één grote teloorgang. De poolkappen verdwijnen. Binnen afzienbare tijd nemen we afscheid van de potvis, de tuinmus en de papieren krant. De kwaliteit van het West-Europese sperma is ondermaats. Kindle, de e-reader van Amazon.com, zal in ijltempo het papieren boek overbodig maken (lees ook het onontbeerlijke Print is Dead. Books in Our Digital Age van Jeff Gomez). Het einde van de middenklasse wordt bespoedigd door inflatie, combinatiestress en socialistische gelijkwaardigheid. En zelfs het gezond verstand boert achteruit, want nu Knack de Vlaamse intellectuelen heeft getimed en in een top tien gezet, blijkt de meerderheid grijs en mannelijk. Kan het nog erger?

Gelukkig zijn er nog journalisten om ons te behoeden voor de ondergang. Of om ons op zijn minst te melden dat we beren op de weg zullen tegenkomen. Jeremy Paxman is een van die trouwe wachters. Zijn Newsnight doet dienst als het vlaggenschip van de BBC-nieuwsdienst en als bron van afgunst voor Europeanen die met slome openbare omroepen zitten opgescheept. Paxman is ook een ijdeltuit, een gepatenteerde cynicus en een klootzak, zij het niet in de betekenis die Sartre eraan gaf. Bij Sartre staat 'un salaud' gelijk met een sluipmoordenaar die geschiedenis naar goeddunken citeert en onrecht gebruikt als argument voor het eigen gelijk. Paxman is veeleer een goed betaalde huurling (een BBC-salaris van ruim 1 miljoen pond in 2006) met een alibi.


Een gemankeerde schrijver

En zo walst Paxman tijdens interviews over zijn gasten heen. Ongenaakbaar, bot, gevat. Een tribunespeler die er niet voor terugdeinst om een nummertje op te voeren. Onvergetelijk is zijn 'gesprek' met voormalig conservatief oppositieleider Michael Howard in 1997. Paxman bestond het twaalf keer dezelfde vraag te stellen omdat Howard ontwijkend antwoordde. In botheid wordt Paxman alleen overtroefd door Pascal Vrebos van de praatbarak Controverse (RTL-TVI). Vrebos begon ooit een interview met Jean-Claude Van Cauwenberghe met de vraag "Alors, toujours pas en prison?" En dan is er nog Jeroen Pauw van Pauw en Witteman (VARA), een journalist die voor kapper heeft gestudeerd (of is het andersom?) en zijn gasten op hun gemak stelt door zich uitvoerig onder de oksels te krabben. Al deze mensen gunnen zich de roeping om u en mij te informeren.

Om een goed tv-interviewer te zijn heb je volgens Paxman een aannemelijke houding en een haast literair taalgevoel nodig. Het helpt als je een mislukte schrijver bent, zoals Paxman zichzelf noemt. Hij beweert dat de meeste journalisten honderd jaar geleden pastoors waren geweest. Wat meteen verklaart waarom de kerken leeglopen. In een bevlogen toespraak in Edinburgh vorige zomer benadrukte Paxman zelf de metafysische problemen van de journalistiek. Wat betekent nieuws? Waarom lijkt Amy Winehouse even belangrijk als de crisis in Kenia? Paxman: "We need to rediscover a sense of purpose." De triple play multimediale nieuwsdiarree is gewoon een nieuw medium geworden. Daarom moeten we weer bepalen, zegt Paxman, wat nieuws is en wat niet. De journalistiek laat zich te veel leiden door het beschikbare nieuws en te weinig door het belang ervan.


Hoe politiek werkt

Voor een cynicus stelt Paxman zich veel vragen. In The political Animal. An Anatomy (2003) probeert hij te achterhalen waarom iemand voor de politiek kiest. Een dosis waanzin helpt. En er is Paxmans theorie dat politici die als kind een ouder hebben verloren, met een niet te stillen ambitie kampen. Achter de anekdotes, bon mots en verdoken afrekeningen schuilt de oprechte wens om het publiek uit te leggen hoe politiek werkt. Het is bijna freudiaans dat tv-journalist Paxman ervoor kiest om dit in een boek te doen. Er zijn grenzen aan het beeld.

Paxman nadert stilaan de zestig, maar hij blijft in de greep van minachting en verontwaardiging. Niet zelden wordt hij medeverantwoordelijk geacht voor de verharding van het Britse politieke debat, wat het planetaire belang van zijn vragen alleen maar vergroot. In november bleek uit het rapport To Read or Not to Read van de National Endowment for the Arts dat de ontlezing in Amerika een hard feit is. De digitalisering compenseert het verlies aan leescultuur niet. Leeszwakke burgers ondervinden meer problemen bij het interpreteren van de continue nieuwsstroom, wat de gezondheid van de democratie schade toebrengt. "We need to rediscover a sense of purpose."

Harold Polis

(Dit stuk verscheen eerder in De Morgen van 30 januari 2008.)