(Johannes Paulus II, een van de meest verzengende bidders van de twintigste eeuw.)
Baat het niet, dan schaadt het niet. Af en toe de ogen sluiten en in opperste concentratie op zoek gaan naar de kern van het bestaan, het is weinigen gegeven. Na luttele seconden begint je maag te rommelen of gaat je gsm af. Wijlen Johannes Paulus II was de meest fotogenieke bidder van onze tijd. Zelfs toen hij nog in optima forma was, hing hij als een gewond dier over de leuning van een kerkstoel en peilde hij naar de luim van zijn God, afglijdend in een toestand die door satanist Joris-Karl Huysmans zou worden omschreven als "verzengend gebed". De huidige paus lijkt dan weer te piekeren in plaats van te bidden. Al te diepe gedachten zijn echter ongewenst in ons zelfopblaasbare universum. Bovendien zijn ze ook niet noodzakelijk katholiek. In het ware gebed wordt niet over God nagedacht, maar wordt God toegesproken. Gelovigen hebben overigens de keus tussen smeken, tieren, fezelen, zwijgen of uithalen. Zolang er maar aanbeden wordt. Naar verluidt doen we dat steeds minder.
Midden november maakte het bureau Compagnie de resultaten bekend van een enquête over het geloof in Vlaanderen. 55 procent van de ondervraagde Vlamingen gelooft in één enkele God. "Bij de meeste enquêtes hebben we veel respondenten die twijfelen of het niet weten, wat hier tot onze verbazing niet het geval was", verklaarde ene Ben Decock aan Gazet van Antwerpen. Het is al langer bekend dat marktonderzoekers aan een vorm van intelligentie lijden, maar bij het bureau Compagnie heeft het virus zich gemuteerd, met ongeneeslijk lijden tot gevolg. Volgens de enquête lopen er in Vlaanderen geen agnosten rond. Bovendien zijn de mensen die zichzelf wel als gelovig bestempelen, vrij van twijfel, terwijl al ruim twee millennia een cruciaal deel van de christelijke bronnen net wel handelt over het aanroepen van een God die niet antwoordt. Gedenk de woorden die Blaise Pascal in Gods mond legde: "Console-toi, tu ne me chercherais pas si tu m'avais trouvé." Je zou van minder beginnen twijfelen. Maar er is meer.
Volgens Jan Bax, de voorzitter van de Vereniging voor Promotie en Communicatie (VEPEC), bewijst het onderzoek dat de katholieke kerk dringend nood heeft aan een agressieve marketingstrategie om het imago bij te schaven. Een bewering die sympathie opwekt voor een instituut dat in eeuwen denkt, eerder dan in door jobstudenten uitgevoerde enquêtes. Ongetwijfeld zou het bureau Compagnie, op basis van bijkomend onderzoek, voorstellen om Jezus niet aan het kruis te laten sterven, Maria af te beelden als een actieve senior en de ondernemingszin van de Farizeeërs te roemen. Gebrek aan kennis - de befaamde 'catechese' - is voor de kerk een nog grotere bedreiging dan haar vaak tergende gezeur over ethische kwesties. Alleen afgestudeerde theologen kunnen het begrip transsubstantiatie nog uitleggen. Jezus en de veertig stokbroden? Jona op jacht naar de walvis? Echtscheiding in Kanaa? Het is voor vele medeburgers allemaal zo ver weg dat zelfs een kruisteken slaan een even cryptische daad lijkt als het offeren van een lam.
De unique selling proposition van de katholieke kerk is van bij het begin der tijden de verlossing geweest. God kunnen we niet kennen. Zijn zoon Jezus wel. Die zorgt ervoor dat gelovigen een vorm kunnen geven aan hun godsbesef, door te bidden bijvoorbeeld. In de evangeliën doet Jezus dienst als de uitvinder van het christelijke gebed om verlossing. Tijdens de doorwaakte nacht voor het eindspel op de berg Golgotha raakt Jezus bijna de pedalen kwijt voor hij berusting vindt in een gesprek met God. Matteüs 26,39: "Mijn Vader, als het mogelijk is, laat deze kelk aan Mij voorbijgaan. Maar niet zoals Ik wil, maar zoals U wilt." Iedereen is ooit wel een keer bang voor de kelk. Van onderdanigheid hebben we echter wat minder last - dat hopen we althans. Het is de totale overgave aan God die een gebed onderscheidt van meditatie. Nogal wat mensen vermoeden religieuze gevoelens te beleven wanneer ze op een bergtop staan, een kind maken of naar Bach luisteren. Aan zinsbegoochelingen en sentimenteel terrorisme hebben we inderdaad geen gebrek. Het ware geloof draait echter niet om ethisch of ecologisch verantwoord zelfmedelijden, maar om gehoorzaamheid aan God. De doodstrijd van Jezus was daarom ook een gevecht van het gebed. "Uw wil geschiede." Kortom, alle ingrediënten zijn aanwezig om een agressieve mediacampagne te brouwen die de westerlingen prompt in de nevelen van het geloof lokt. Hou op met denken, onderwerp u! De massa's stromen al toe. Hou ze tegen.
In 2005, het jaar van het gebed, publiceerden de bisschoppen van België de brochure Heer, leer ons bidden. "Onze eenzijdige beklemtoning van de moraal", zo schrijven de bisschoppen, "zette een domper op de vreugde van het gebed dat eigenlijk een ontmoeting is." Voor een gelovige staat of valt alles met de persoonlijke relatie tot God, een relatie die wordt beleefd in een gemeenschap. Ons individualisme strookt echter allang niet meer met het klassieke gemeenschapsgevoel waarop de kerk een patent leek te hebben. Over dat verketterde individualisme bestaan tal van misverstanden die ook door de kerk niet scherp genoeg worden ingeschat - laat staan door de jobstudenten van het bureau Compagnie.
Uit een onderzoek van sociologe Leen Heylen (Universiteit Antwerpen) blijkt dat bijvoorbeeld de eenzaamheid bij ouderen de afgelopen twintig jaar niet significant is toegenomen. Ouderen stellen hun verwachtingen bij en streven zelf naar meer autonomie.
De individualisering is dus niet nood-zakelijk nefast voor de sociale cohesie. Uit ander onderzoek blijkt bovendien dat we als individualisten niet slechter voor elkaar zorgen omdat we, in tegenstelling tot vroeger, liefde de voorkeur geven boven verplichting. Als je die inzichten toepast op de kerk zouden bisschoppen blij moeten zijn dat gelovigen uit vrije wil bidden en niet omdat het moet. Hetzelfde fenomeen keert terug bij de discussie over de plaats van het geloof in maatschappij. Vroeger moest het, vandaag mag het. Voor ons is heterogeniteit de belangrijkste maatschappelijke waarde. Het succes van religieuze en vrijzinnige groepen zal dan ook in toenemende mate afhangen van de mate waarin ze heterogeniteit omarmen. Om dezelfde reden is het raadzaam om religie te bannen uit een deel van de openbare ruimte en de instellingen. Alleen op die manier kunnen de ontmoetingsplaatsen ontstaan die onze democratie zo hard nodig heeft.
Harold Polis
(Dit artikel verscheen eerder in De Morgen van 22 november 2006.)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten