(Reclame uit de jaren vijftig voor het programma De ondergang van de Westerse beschaving.)
De Vlaming heeft de afgelopen jaren zo'n massaal aantal signalen gegeven, dat geen meetinstrument ze nog registreren kan. Van de Vlaamse kiezer tot de Vlaamse verkozene: onze samenleving heeft zich werkelijk te pletter gesignaald. En nog houdt het signaleren niet op. Sinds 2004 organiseert Het Laatste Nieuws het grootste panelonderzoek in Vlaanderen: 'De stemmenkampioen'. Iedereen die zich registreert mag naar hartenlust zijn mening geven over tal van levensnoodzakelijke vragen. De eerste hoofdprijs bij de gemeenteraadsverkiezingen 2006 is een luxereis voor twee personen in een Egyptisch viersterrenhotel. "Een aanrader voor liefhebbers van zon en strand", zo meldt de website stemmenkampioen.hln.be. "Wedden dat je wilt blijven?"
Een panische angst zou zich meester van ons maken als we een dag zonder televoting, peiling, panelonderzoek of referendum beleefden. Stel je voor: een etmaal lang je mond houden. Blaise Pascal beweerde dat dit trage zwijgen gezond was en zinvol. Ook de methode Winston Churchill is prijzenswaard: "Keep buggering on". Niet zagen, KBO! Maar Pascal of Churchill kwamen duidelijk niet uit Antwerpen, Deinze of Beringen-Paal. De tweede en derde generatie ontvoogde Vlamingen schrikken elke ochtend dat zij een tong en stembanden hebben. Ze belijden hun verbazing door zich mondig op te stellen. En zo lijkt onze charmante deelstaat bij momenten op een immense klantendienst waar mensen zonder klachten staan te zieken uit gezelligheid. Kniesoren beweren dat Vlamingen achterbaks zijn en in het stemhokje op die ene partij stemmen die ze in het openbaar geen lippendienst durven te bewijzen. Maar dat is buiten de alomtegenwoordige signaalcultuur gerekend. Kunnen we nog zonder?
We zijn nu eenmaal gefascineerd door omwentelingen: onverwachte signalen die de loop van de geschiedenis veranderen en de indruk wekken dat we een boeiend leven leiden. Hannah Arendt beschrijft in de essaybundel Between Past and Present dat zo'n signaal ongrijpbaar en verslavend is. En voor je het weet, heb je er heimwee naar. Ze citeert ook de negentiende-eeuwse Franse politiek filosoof Alexis de Tocqueville: "Als het verleden de toekomst niet meer verlicht, waart de mens in de duisternis rond." De Tocqueville had het over de omstandigheden waarin de Amerikaanse democratie zich in zijn tijd ontwikkelde. De duisternis van de geschiedenisloze nieuwe wereld leek hem uitermate geschikt voor een revolutionaire samenleving. Omwille van zijn als reisverslag vermomde beschrijving van de moderne democratie - met de nadruk op voorwaarden en bedreigingen - wordt De Tocqueville nog steeds graag gelezen. Vooral door conservatieve filosofen, zoals de Nederlandse rechtsfilosoof Andreas Kinneging. In zijn vorig jaar verschenen boek Geografie van goed en kwaad probeert hij de problemen van onze tijd in kaart te brengen. Als een volleerd conservatief besluit Kinneging dat we ten onder gaan aan oppervlakkigheid en aan het milde despotisme van de massa. Ook wij waren in de duisternis rond, omdat we de bronnen van onze beschaving droog hebben gelegd. Als het tij keert en er komt een signaal, zouden we het nog wel herkennen, lijkt Kinneging zich af te vragen. Is het revolutionaire signaal dat Arendt en De Tocqueville beschreven nog wel mogelijk?
'De stemmenkampioen' staat intussen ter discussie wegens vermeende manipulatie - door Antwerpse stemmers uiteraard. Officieel wordt zowat elke politieke peiling stuk gerelativeerd. En zelfs de televoting van miss België bleek niet bestand tegen massale fraude. Al die kleine en grote nepsignalen bevestigen het teleurstellende besef dat we de werkelijkheid niet in de hand hebben. We moeten haar interpreteren, zoals tijdens de Koude Oorlog het nieuws uit het Oostblok werd geïnterpreteerd: de feiten zijn niet altijd te controleren en de berichtgeving kan propaganda bevatten. Die toestand wordt versterkt door de grote keuze van oncontroleerbare digitale nieuwsbronnen: e-mail, internet, livestream, sms. Flarden, kreten en citaten waarbij de context geen rol meer speelt. De technologie gaat even te snel voor ons.
Analoge signalen waren nu eenmaal eenvoudiger. Iedereen had een vast nummer en stond in het telefoonboek. Voltooid verleden tijd. Tussen maart vorig jaar en maart dit jaar deden 640.000 Nederlandse abonnees van KPN hun vaste toestel de deur uit. Het aantal afvallige Belgacomabonnees is niet bekend, maar ongetwijfeld zijn ze ook bijzonder talrijk. In de Volkskrant noemt de directeur van de Nederlandse telefoongids de neergang van het vaste toestel een paradox: "We hebben steeds meer communicatiemiddelen - e-mail, MSN messenger - maar zijn steeds minder bereikbaar." Met televisie gaat het in elk geval dezelfde kant op.
Nielsen Media Research gaat de kijkdichtheid van reclameboodschappen op de televisie meten. Een revolutie, want tot op heden worden alleen programma's gevolgd. Verwacht wordt dat de kijkdichtheid tegenvalt. Eerder dit jaar kondigde Unilever aan dat het budget voor televisiereclame fors is gedaald. Reclameconcepten staan op losse schroeven, reclame-inkomsten dalen fors en straks verdwijnt het gros van de programma's achter de decoder. De klassieke televisiezender is ten dode opgeschreven. We weten vandaag niet hoe de nieuwe digitale televisiecultuur er zal uitzien en wat die grap ons zal kosten. En om die omwenteling te bezegelen houden de openbare omroepen er een voor een mee op hun uitzendingen ook analoog aan te bieden. Het Nederlandse kabinet besliste eerder dit jaar om per 30 oktober te stoppen met de uitzending van analoge tv-signalen. De Vlaamse overheid houdt er tussen 2010 en 2012 mee op. Vaarwel dakantenne, vaarwel etherfrequenties 480 tot en met 870 MHz.
Het ene signaal is echter het andere niet. 'Het sienjaal' van Paul Van Ostaijen is een gedicht uit de gelijknamige uiterst romantische bundel waarin de dichter, met het wapengekletter van de Eerste Wereldoorlog op de achtergrond, de mensheid oproept tot samenhorigheid. "Dit is het sienjaal naar de heiligmakende Jordaan van ons geweten te gaan." In Van Ostaijens volstrekt analoge wereld was er nog ruimte voor massabewegingen, mede omdat de massa perfect kon worden bespeeld met behulp van eenduidige media. Dat is vandaag - gelukkig - steeds minder mogelijk. Adverteerders vinden hun doelpubliek niet meer. Politici zijn het spoor van hun kiezers bijster. Bedrijven willen koste wat het kost de indruk wekken dat ze uitsluitend met de vraag van de klant bezig zijn. We hebben met zijn allen heimwee naar een tijd dat je de wereld met één knop aan of af kon zetten en signalen betrouwbaarder leken.
Te midden van al die technische en maatschappelijke wanorde is er één medium dat min of meer ongehavend aan het derde millennium is begonnen: het gedrukte boek. Je hebt er geen analoge, digitale, geëxtrapoleerde of hysterische signalen voor nodig. De revolutie van DVB (digital video broadcasting) kan de toekomst van het boek niet schaden. Het boek blijft met voorsprong het makkelijkst beschikbare, betrouwbaarste en meest democratische medium.
U had allang aan het lezen moeten zijn.
Harold Polis
(Dit stuk is eerder verschenen in De Morgen van 26 juli 2007.)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten