(Een van de ontwerpen die in 2004 meedeed aan een affichewedstrijd van het Brugse Grootseminarie.)
Ik kan heel goed twijfelen en toch gelovig zijn", zegt Ziauddin Sardar. Het is mij een raadsel hoe je die tegennatuurlijke combinatie volhoudt, maar Sardars Het paradijs wanhopig gezocht. Reizen naar het hart van de islam (Byblos, 2005) is wel een goed boek. Sardar beschrijft de spanning tussen islamitische orthodoxie en werkelijkheidszin. Hij reist de wereld rond, bezoekt lokale moslimgemeenschappen, spreekt met wijzen en wichelaars, voelt gewone gelovigen aan de tand. Zijn heftige autobiografie toont een man die tegen dogma's ingaat en weigert om zijn verstand op nul te zetten. Een grappige gelovige ook. "Als u moslim bent, waarom rijdt u dan niet op een kameel?" Spijtig genoeg is de ondertitel van het boek niet correct vertaald. Het origineel luidt: Journeys of a Sceptical Muslim. De bewering dat je naar het 'hart van de islam' zou kunnen reizen, klinkt zeer katholiek. In het Vaticaan is de Sint-Pietersbasiliek gebouwd op het graf van Petrus, de rots van de kerk. Op dezelfde plaats huist de Paus die als enige onfeilbare uitspraken in geloofs- en zedenkwesties kan doen. Voor een katholiek bestaat er weinig twijfel waar het 'hart van het katholicisme' zich bevindt. De islam is daarentegen een allesbehalve centralistisch geleide godsdienst.
Al wie last heeft van een gebrek aan kennis over de islam moet zich Het paradijs wanhopig gezocht aanschaffen. Om het echt boeiend te maken, kun je tegelijkertijd de memoires van Robert Fisk lezen, zodat je twee kanten van het verhaal krijgt. Fisk, westers sterjournalist en geëmotioneerd buitenstaander, toont de woestenij van oorlogsgebieden waar godsdienst zowel een bindmiddel als een splijtzwam is. Sardar, een Britse intellectueel uit de Punjab, vertelt hoe het is om op te groeien als aanhanger van de Moslimbroederschap, een belangrijke politieke factor in het Midden-Oosten van de afgelopen decennia.
Als Sardar, een behoorlijk wereldwijze Londense Pakistaan, zo'n straf boek over de islam kan schrijven, waar blijven dan de hippe katholieken met hun verhaal? Heel eenvoudig, die zijn allemaal dood of hebben zich als vrouw verkleed, zoals Maartje 't Hart. Een van de beste boeken over de Europese katholieke kerk is nog steeds Het kruisteken. Reizen door katholiek Europa (Atlas, 1995) van de Ier Colm Tóibín. De schrijfintentie van Tóibín is echter zeer typerend: hij wilde het geloof onderzoeken waar hij afstand van had gedaan. Katholiek zijn, betekent tegenwoordig: melancholisch naar de horizon staren, zich bezinnen over vervlogen tijden en vooral niet geloven. Zeer vermoeiend allemaal. De katholieke kerk lijkt wel een reservaat van bejaarden, getrouwde priesters, ex-gelovigen en charismatici. Sommige bronnen beweren dat tegen 2025 één op twee katholieken een charismatische overtuiging zal koesteren. Binnenkort zal slechts een minderheid van de katholieken niet in tongen spreken. Charismatici dopen immers in de Heilige Geest, wat een tweede zegening is, volgend op de wedergeboorte. Ze beoefenen ook de kunst van de glossolalie, een gewijde vorm van wat er zich in het cabaret voltaire afspeelde: flapperende onzin.
Geen enkel geloof lijkt tegenwoordig zo spannend als de islam. Stel je voor dat Hans Geybels, woordvoerder van kardinaal Danneels, via sms de gelovigen had opgeroepen tot een mars tegen de VRT. Redenen te over. Zowel bij de VRT-radio als -tv wordt er om het kwartier een doorbakken pastoorsmop verteld. Op kosten van de (katholieke) belastingbetaler! Daar kunnen ze bij VTM alleen van dromen. Na Geybels' oproep zou er een gewijde stilte neer zijn gedaald, maar de betogers waren ongetwijfeld thuisgebleven. Dat is dus niet gebeurd. Op het hoogtepunt van de cartoonhysterie kwam Geybels zuinigjes in TerZake verklaren dat het geloof met respect moest worden bejegend. Intussen had een overenthousiaste jonge Brusselaar een sms verstuurd, die, tot zijn grote verbazing, wel een massa op de been bracht. Moeders met kinderwagen, kleuters aan de hand van hun vader, oude mannen, snotapen: de beelden van de spontane moslimbetoging tegen de VRT toonden een zeer divers, doch zeer gemotiveerd publiek. Kom daar eens om in de kerk. Uiteraard zijn er zeer opvallende en evangelisch geïnspireerde acties, zoals het terechte pleidooi van de Sint-Egidiusgemeenschap voor een humane amnestie. Het succes is reëel, maar bescheiden. En vooral: ook Hilde Kieboom van de Sint-Egidiusgemeenschap zou het niet klaarspelen om via sms een spontane mars op het kabinet van Dewael uit te lokken, terwijl haar zaak absoluut meer dan één betoging waard is.
Katholieke marketeers zitten met de handen in het haar, althans in het ontkerstende Europa. Nog steeds is de katholieke kerk de terreur van de jeugdmis niet te boven gekomen: de morose sfeer van pubers die met een tamboerijn staan te schudden. Nee, daar zat geen muziek in. Niemand heeft blijkbaar een antwoord gevonden op die vormkwestie. "De rooms-katholieke priester is in Vlaanderen met uitsterven bedreigd", meldde Tertio onlangs. Nog twintig jaar geven ze hem. In een duister verleden heb ik er bijna dagelijks actie voor gevoerd. De leraar zei: "Laten wij nu bidden voor roepingen. Drie weesgegroeten en een onzevader." En hup, de handen op elkaar en prevelen maar. Voltaire schrijft dat niemand lacht wanneer er plechtig wordt opgeroepen God te aanbidden en rechtvaardig te zijn. Maar o wee als je beweert God alleen te kunnen behagen door krokodillen te offeren of door te sterven met een koeienstaart in de hand geklemd. Mijn gebeden zijn niet verhoord en aan krokodillen heb ik me nooit gewaagd. Een andere keer kwam er een broeder een diareeks tonen over de jaarlijkse paasretraite. Je kampeerde op een drassige wei in de provincie Luxemburg, ter voorbereiding van het seminarie. Bidden, spelen en patatten jassen voor God. We kregen antwoordkaartjes mee naar huis. Ik herinner me mijn medelijden met die broeder. Hij bedoelde het goed, maar op de dia's waren meer tenten dan kinderen te zien.
Die leegte is sindsdien in omvang toegenomen. In de losse verkoop doet de kerk het niet dramatisch slecht, maar abonnees zijn er haast niet meer. Oud-hoofdredacteur van Kerk+Leven Mark Van de Voorde beweert in Geloven is achterlijk, zeggen ze. Open brief aan kerkverlaters (Davidsfonds, 2006) dat de leegloop in belangrijke mate te wijten is aan de middelmatigheid van de geloofsbeleving en van de kerk. De feiten geven hem gelijk. Als je zijn verhaal met dat van Ziauddin Sardar vergelijkt, valt er nog iets anders op. Van de Voorde put zich uit in verontschuldigen voor zijn geloof, terwijl Sardar complexloos vertelt hoe hij zijn geloof beleeft. De laatste katholiek is niet voor morgen, maar de aantrekkingskracht van de kerk wordt er op die manier bepaald niet groter op.
Harold Polis
(Dit bericht verscheen eerder in De Morgen van 29 maart 2006.)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten