(Ziehier de schrik van orthodox-analoge inboorlingen: de iLiad Reader.)‘Ik wil gaan spreken van gedaanten die in nieuwe werden veranderd.’ Zo beginnen de Metamorphosen van Ovidius, een epos dat de Romeinse poeta laureata Ovidius schreef als jonge veertiger. Onlangs herlas ik fragmenten van de Engelse vertaling van de Metamorphosen op een exemplaar van de iLiad Reader, een van de bekendste boekenreaders van het moment. De vertaling was dan weer gedownload op de site Internet Archive (www.archive.org), een kolossale vergaarbak van tekst en beeld. Alleen al via het Open-Access tekstarchief van die site heb je gratis toegang tot ruim 361.000 bestanden. Een peulschil in vergelijking met de Borgesiaanse wereldbibliotheek die momenteel wordt opgebouwd via Google Book Search. Vorig jaar nog maakte Sylvia van Peteghem van de Universiteitsbibliotheek Gent een afspraak met Google om 300.000 rechtenvrije Frans- en Nederlandstalige boeken tegen 2010 online te zetten.
Een dichtbundel van 642 euro
We zitten midden in een duizelingwekkende culturele omwenteling vol paradoxen. Niet eerder in de geschiedenis kon je zo makkelijk zoveel informatie vergaren. Met één klik tover je de Metamorphosen op je scherm. Maar als gebruiker van massamedia word je steeds enthousiaster behandeld als een twaalfjarige randdebiel die net zijn eerste
lobotomie achter de rug heeft. De digitalisering zelf raast sinds de jaren negentig als een permanente revolutie de wereld rond. Hoewel de dotcombubbel miljarden euro’s kapitaal heeft vernietigd, is de digitale zendingsdrang onverkort heftig. Maar zolang een toestel als de iLiad Reader 642 euro kost, blijft de digitale revolutie een bron van nieuwe sociale ongelijkheden. Boekhandelaar Selexyz Donner in Rotterdam had er eind 2007 ruim 150 verkocht. 150 stuks. Het lijkt wel een dichtbundel.
Ten tijde van Ovidius hadden de Metamorphosen een omvang van vijftien perkamentrollen. Er was slechts een gering aantal exemplaren in omloop. Het epos werd meer voorgedragen dan gelezen. Bovendien bezat het publiek voldoende parate kennis om de talloze literaire verwijzingen te begrijpen. De iLiad Reader is in alles de tegenpool van de perkamentrol. Het ebook is onstoffelijk, oneindig vermenigvuldigbaar en ultiem vergankelijk. Nog niet zo lang geleden inspireerde de verzuring en desintegratie van de boeken uit de periode 1850-1950 ons tot een planetaire angstpsychose. Dat is allang passé. Halsoverkop worden archieven en bibliotheken integraal gescand. De vergetelheid heeft een andere vorm aangenomen, Ovidius achterna.
Het einde van de oude taalcultuur
Het niet-gedigitaliseerde deel van onze geschiedenis lijkt voorgoed verloren. De omgangsvormen, de smaak en de ambitie van de renaissance kun je niet downloaden. Terwijl net die culturele ijkpunten ruim vier eeuwen lang ons beeld van de wereld hebben bepaald. ‘We staan op het punt om afscheid te nemen van de oude taalcultuur’, schrijft de Leuvense hoogleraar Nederlandse taalkunde Joop van de Horst in De toekomst van het Nederlands, een boek dat onlangs verscheen ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum van het Genootschap Onze Taal. Wellicht vormen wij de laatste generatie die zo sterk de nadruk legt op geschreven taal, op een eenduidig spellingbeleid, op het onovertroffen belang van lezen en schrijven als culturele waarden, op de bescherming van onze taal tegen ‘vreemde invloeden’. Dat laatste zou ons alvast verlossen van de Vlaams-nationale taalkramp die nog steeds door zovelen vol overgave wordt beleefd.
Nog heel even is het e-book een vreemde vogel in het reservaat van de letteren. Nog heel even. Is het eerste deel van het deeg geheiligd, dan ook de rest, schreef de apostel Paulus. En zo zal het ook met het e-book gaan. Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep bracht bij haar veertigjarig bestaan in 2002 een uitzonderlijk mooi verzorgde jubileumeditie van de Metamorphosen uit. Steunkleur in het binnenwerk. Zilver op snee. Met linnen beklede cassette. Niemand kan dit object weerstaan. Maar ik wil Ovidius ook op het scherm lezen. Meer nog, ik wil het volledige corpus klassieke Griekse en Romeinse teksten permanent kunnen raadplegen, zelfs in vertaling. En de onlineversies van dertig of wat binnen- en buitenlandse kranten. De droom van een voor iedereen toegankelijke en betaalbare totaalbibliotheek is te aantrekkelijk om niet na te streven.
De menselijke kennis is haast volledig geoutsourcet. Moet je nog wel iets kennen? Bij voorkeur wel, maar je moet vooral kunnen zoeken. Elke mens heeft in 2007 gemiddeld 45 gigabyte aan digitale informatie gegenereerd. De informatieberg is eenvoudigweg niet meer beheersbaar. Laat staan dat je nog in staat zou zijn de rozen op de mestvaalt op te merken. Zo ontstaat er informatiestress en organiseert de domheid zichzelf. Vooruitgangsutopisme is een slechte raadgever. Net als de papieren bibliotheek is het e-book een welkom verlengstuk van onszelf. Maar vergeet niet te lezen.
Harold Polis
(Deze tekst verscheen eerder in De Morgen van 19 maart 2008.)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten