Scripta manent

Wie voorbij de zalen van de Boekenbeurs naar het centrum van Antwerpen rijdt langs de Jan Van Rijswijcklaan zal aan het Albertpark doeken zien met daarop de honderden gezichten van de gedeporteerden van Transport XX. Het is een indrukwekkend beeld. Op 19 april 1943 vertrekt uit de Dossinkazerne te Mechelen het fameuze Transport XX. Niet alle 1636 gedeporteerden zullen Auschwitz bereiken. In de buurt van het Brabantse gemeente Boortmeerbeek wordt Transport XX tegengehouden door drie jongens uit Brussel. Jean Franklemon, Robert Maistriau en Youra Livchitz zijn studenten van het Athenaeum van Ukkel. Gewapend met een looplamp en en revolver brengen ze het konvooi beestenwagens tot stilstand. In totaal ontsnappen er 232 mensen. Het is een unicum in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Het verhaal van Transport XX biedt nog het voordeel van de hoop. Dankzij de woeste heldendaad van drie tieners hebben enkele mensen hun hachje kunnen redden. Talloze anderen trokken echter aan het kortste eind. Ze werden opgepakt op straat, bij het avondeten of bij het afhalen van voedselbonnen. Ze werden van hun bed gelicht, niet zelden kregen ze slaag, werden ze bij hun haren door de straat gesleurd. In een stad als Antwerpen verdwenen op enkele maanden tijd duizenden mensen. Pas vandaag lukt het ons om die haast onuitsprekelijke omstandigheden grondig te beschrijven. Enkele jaren geleden bestelde de Belgische senaat bij het Brusselse SOMA-instituut een rapport over de betrokkenheid van de Belgische overheden bij de Jodenvervolging. Het resultaat hiervan is het boek Gewillig België. Overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Het uitgeefrisico bij een wetenschappelijk werk van 1180 dichtbedrukte pagina's is niet gering. Bovendien bevat Gewillig België een pijnlijke waarheid: de Belgische overheden hebben actief meegewerkt aan de Jodenvervolging. Soms, zoals in Antwerpen, ging die medewerking veel verder dan 'het noodzakelijke'. Die feiten zijn zo ontzagwekkend erg dat het ruim zes decennia heeft geduurd om de volledige waarheid te kennen. Zes decennia. Omwille van die geschiedenis vonden we dat Gewillig België wél een boek was voor een breed publiek.

We hebben Gewillig België in mei van dit jaar gepubliceerd. Pas nu lijkt het debat over het boek op gang te komen. Het afgelopen weekend heeft de Antwerpse burgemeester Patrick Janssens de conclusies van Gewillig België erkend en heeft hij de Joodse gemeenschap de excuses van het Antwerpse stadsbestuur aangeboden. Na ruim zes decennia. De NV-A (Nieuw-Vlaamse Alliantie) en haar voorman Bart De Wever maken deel uit van het stadsbestuur, maar weigeren zich achter de excuses te scharen. Gisteren heeft De Wever die excuses om onbegrijpelijke redenen zelfs 'gratuit' genoemd.

Walter Pauli schreef maandag in de krant De Morgen: 'Dat Patrick Janssens [excuses aanbiedt] aan de vooravond van de nog immer Antwerpse Boekenbeurs is een mooi signaal dat cultuur politiek kan verrijken. En een waardevolle les dat een politicus niet te beroerd moet zijn om zijn conclusies te trekken uit gaaf wetenschappelijk werk.'

Nog voor de opening van de Antwerpse Boekenbeurs vanavond is een van de belangrijkste boeken van de beurs gekend.

Harold Polis