(Deze entry bevat ook een fantastische video waarin Jared Diamond praat over de ondergang van beschavingen.)
In de nadagen van de Koude Oorlog verscheen De mars der dwaasheid. Van Troje tot Vietnam. Tuchman onderzoekt enkele historische hoogtepunten van menselijke verdwazing. De Trojanen beslisten om het om het houten paard van de Grieken binnen te halen en bezegelden daarmee hun eigen ondergang. Tijdens de protestantse reformatie weigerden zes pausen om de corruptie in de kerk aan te pakken, zodat de reformatie nog succesvoller werd. De Engelsen verloren hun Amerikaanse kolonies door hun opzienbarende domheid. En de Verenigde Staten voerden in Vietnam een oorlog die berustte op hardnekkig volgehouden strategische fouten.
Weinig historici delen de schwung waarmee Tuchman de geschiedenis beschrijft. Ze laat zich niet in de luren leggen door haar eigen eruditie. De anekdotes en personages dienen het verhaal. Tuchman zoekt niet naar grote historische wetten, maar heeft het over echte mensen. Het zijn vaak oppervlakkige gebeurtenissen die de geschiedenis in beweging zetten. Macht boezemt Tuchman geen ontzag in. ‘Soms is macht een zaak van doodgewone mensen die kopje onder gaan.’ Onder druk handelen machthebbers even dom of ondoordacht als om het even wie. ‘Zonder zijn pruik, zijn laarzen met hoge hakken en zijn hermelijnen mantel, was de Zonnekoning een man die ten prooi viel aan fouten, misinterpretaties en impulsief gedrag, net zoals u en ik.’ Relativering is een mooie deugd, maar Hamlet zegt terecht: ‘There are more things in heaven and earth, Horatio.’
De dwaasheid die Tuchman aan de kaak stelt, is immers van alle tijden. De manier waarop Lyndon B. Johnson zich tijdens de Vietnamoorlog heeft opgesloten in zijn grote gelijk verschilt niet fundamenteel van de rationele waanzin die George W. Busch naar Irak bracht. Tuchman haalt nog twee mythische blunders aan: de Duitsers die in 1917 hun U-boten opdroegen om elke vaartuig dat ze tegenkwamen te torpederen en de Japanners die Pearl Harbour vernietigen. Beide beslissingen stuitten op verzet van heel wat militairen en politici. Toch sprong men met open ogen het ravijn in. Er was geen alternatief meer, zo luidde het slotargument.
Er is altijd een alternatief, op voorwaarde dat we niet worden verblind door de macht en haar attributen. Als een regering dwaasheid begaat, zijn de gevolgen erger dan bij een individuele stommiteit. Daarom heeft een regering de plicht om rationeel te handelen. Omdat Plato het gezond verstand schaars vond, wilde hij een selecte groep mensen opleiden voor het bestuur. Hij beschouwde hen als filosofen. Ze moesten in staat zijn om na te denken over het algemeen belang en passend te handelen. Het is nog niet te laat om alle deelnemers aan de formatie een exemplaar te schenken van De mars der dwaasheid.
Harold Polis
Voor al wie nog meer dwaasheden wil:
Barbara W. Tuchman, De kanonnen van augustus (1962)
Tuchman heeft een groot aantal meeslepende historici fresco’s gemaakt, maar dit boek over het begin van de Eerste Wereldoorlog laat je geen pagina los. Tijdens de Cuba-crisis gaf President Kennedy exemplaren van het boek aan zijn naaste medewerkers.
Robert Musil, De man zonder eigenschappen (1952)
Overmoed en domme koppigheid zijn niet altijd even dankbare literaire thema’s. Maar de parallelactie die Musil uiteenrafelt, is fenomenaal. De roman is ook dik genoeg om een maand tijdskrediet te nemen – nu het nog kan. Om het nog erger te maken: de site van de Bayerischen Rundfunk geeft 20 uur podcast over Musil en De man zonder eigenschappen.
Jared Diamond, Ondergang (2004)
Waarom zijn sommige beschavingen verdwenen. Hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? Meteoorinslagen en andere natuurrampen zijn onomkeerbaar. En de mens heeft vooral zijn eigen lot in handen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten