(Met de Keynes-Hayek rap en een interview met Hayek zelf.)
(De enige echte Keynes-Hayek rap.)
BHV tot daar aan toe, maar waar moeten we het geld halen om de pensioenen te betalen? De kas is leeg. Meestal wordt er dan een strooptocht langs belastingbetalers georganiseerd. We zijn gehard in die volksport, zeker sinds de Hertog van Alva met zijn tiende penning de tachtigjarige oorlog deed losbranden. Maar zelfs een Spaanse furie zou onze problemen niet kunnen oplossen. Tegen 2015 moeten we 42 miljard besparen, zo meldde het Planbureau fijntjes, net voor de verkiezingen. Een mens zou dus voor minder van besparingen beginnen te dromen. Het zou de Oostenrijkse econoom en Nobelprijswinnaar Friedrich Hayek als muziek in de oren klinken. Hij is dan ook de man van het moment.
Begin juni werd Hayeks politieke essay The road to serfdom bejubeld op de Amerikaanse zender Fox news. Dat gebeurde tijdens het programma van de populaire brulboei Glenn Beck. Zowel Beck als Fox news zijn nogal conservatief op steile wijze. Het broeikaseffect is een leugen. De overheid beraamt complotten tegen haar burgers. Obama is een socialist. Dat soort doodernstige onzin. En plots houdt die gekke Beck een eerder stroef geschreven boek omhoog dat 65 jaar geleden is verschenen. Resultaat: in Amerika is The road to serfdom een van de best verkocht non-fictietitels van het jaar.
(Fox is er totaal over en Glenn Beck zeker. Hier geeft hij zijn eerder particuliere interpretatie van Hayek.)
Hayek schreef The road to serfdom tijdens WOII om het Westen te waarschuwen voor de gevaren van een te grote overheidsbemoeienis. Het verwaarlozen van de vrijheid is in Duitsland een van de redenen geweest van de groei van het nazisme. Voor Hayek zijn politieke en economische vrijheid onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoe verder de tentakels van de overheid zich uitspreiden, hoe minder soeverein de politiek wordt. Politieke beslissingen worden immers voorbereid door een legertje onderzoekers en assistenten. Zij hakken de waarheid in schijfjes, tot er alleen nog foute conclusies resten die ze willen toepassen op de wereld. Volgens Hayek vormt dit de voedingsbodem van dirigisme. En betuttelen leidt in extreme gevallen tot dictatuur. Hayek is dus tegen elke vorm van collectief georganiseerde dwang die de individuele vrijheid in het gedrang brengt. Dat verzet ligt de Amerikanen die hun federale regering wantrouwen na aan het hart. Veel mensen zijn ook eenvoudigweg kwaad op de stuntelige manier waarop de gevolgen van de kredietcrisis zijn behandeld. Ook hier helpt Hayek. Hij geloofde dat de economie gewoon te ingewikkeld was voor een regering.
Tegen alle verwachtingen in liepen de eerste drukken van The road to serfdom in 1944 goed. Zo kwam er ingekorte versie terecht in Reader’s digest. Zelden heeft een politiek essay van een onbekende auteur zo’n groot publiek bereikt. Ook George Orwell las en besprak het in die tijd controversiële boek. Zijn dystopische roman 1984, waarin hij beschrijft hoe een enkeling ten onder gaat in een hopeloze strijd met een totalitair regime, sluit naadloos aan bij de ideeën die Hayek ontwikkelt in The road to serfdom. 1984, dat is ook een regime van amorele spreuken: Oorlog is vrede. Vrijheid is slavernij. Onwetendheid is kracht. De echte vrijheid die Hayek passioneel verdedigt, moet daarom gewonnen worden op de leugen. In dat opzicht is The road to serfdom een tijdloos boek dat vragen stelt die ons blijven achtervolgen. Moeten we ons leven volledig zelf invullen? Of moeten we meer verantwoordelijkheden en meer geld aan de staat geven?
(Hayek, ergens in de swingende jaren zeventig, over drie vormen van moreel besef.)
Als Europees inwijkeling in Amerika achtte Hayek het zijn verantwoordelijkheid om communisme en socialisme te ontmaskeren. Vooral de communisten waren in zijn ogen geen haar beter de nazi’s. Die mening werd hem niet door iedereen in dank afgenomen. Bovendien stond Hayek dicht bij Milton Friedman, een andere Nobelprijswinnaar economie met Oostenrijk-Hongaarse roots. Keynes ging ervan uit dat in tijden van crisis de overheid moest stimuleren door meer uit te geven. Wanneer de economie aantrekt, zal dat uiteindelijk niet leiden tot hogere, maar lagere tekorten. Friedman pleitte daarentegen voor een kleine overheid, zo weinig mogelijk beperkingen voor het bedrijfsleven, en een strenge centrale bank die weinig geld bijdrukt. Toen westerse welvaartstaten in de problemen kwamen door de oliecrisis, en Keynesiaanse economische recepten geen uitweg boden, rees de ster van Friedman. Ronald Reagan vaarde blind op Friedmans theorie. Zijn Britse collega Margaret Thatcher hield dan weer van Hayek. Om een te pragmatische partijgenoot de mond te snoeren, smeet Thatcher Hayeks belangrijkste boek The constitution of liberty op tafel: ‘This is what we believe.’ En nu zijn de jaren zeventig dus terug: glamrock, Brussels gebroddel, oplopende overheidstekorten. Enige tijd geleden schonk het VOKA de snertroman Atlas shrugged van Aynd Rand aan informateur De Wever, omdat het ondernemerschap erin wordt bezongen. Ze hadden beter een exemplaar van The road to serfdom kunnen geven.
Harold Polis
Friedrich Hayek, The road to serfdom, The University of Chicago Press, 2007, 283 p.
(Dit stuk verscheen eerder in De Standaard van 20 augustus 2010.)
2 opmerkingen:
"Het verwaarlozen van de vrijheid is in Duitsland een van de redenen geweest van de groei van het nazisme." Diezelfde verwaarlozing van de vrijheid, maar dan niet van een economische of politieke orde, vind je ook perfect gekadreerd in Hanekes 'Das weisse Band'.
En inderdaad, in Nederland deed Mark Rutte het met een uitgekiend besparingsplan bijvoorbeeld uitstekend bij de jongste stembusslag. En bij ons? Weinig cijfers en becijferingen.
BTW: Hans Achterhuis vertelde in één van de meest recente Knacks nochtans dat hij Ayn Rands snertroman 'Atlas Shrugged', waar ze al haar ideeën over de samenleving in heeft verwerkt, met heel veel plezier, inclusief de nodige bedenkingen, heeft gelezen. Slaat die 'snert' dan op de achterliggende ideeën van het boek of is ie werkelijk zo slecht geschreven?
Als Europeaan was ik uiteraard nieuwsgierig naar de romans van Rand. Al die miljoenen Amerikaanse fans! Zelfs als ze in meerderheid dwaalden, zouden er toch enkelen zijn die met recht en reden Rand goed vonden. Maar de lectuur van Atlas shrugged was een diepe ontgoocheling voor mij. Ik vond de personages bordkarton, de plot mager en de auteursintentie (dat is, ik weet het, een plooibaar en dus moeilijk hanteerbaar criterium) onnozel. Waarom zou je het egoïsme van mensen moeten bevorderen? Dat ís er toch al? Het lijkt me geen eigenschap die we veronachtzamen, integendeel. Mutatis mutandis vond ik Rands objectivisme getuigen van een hysterisch vertrouwen in menselijk egoïsme. Daar waar zelfbeheersing niet ongepast is, zet Rand de sluizen open. Haar objectivistische levensvisie leidt tot doctrine en te veel onvrijheid. Vandaar mijn ontgoocheling. Het is een interessante figuur, omwille van haar levensverhaal en haar vele successen, maar in literair opzicht bevreemdend (ze neemt literatuur niet ernstig; literatuur is de dienstmaagd van haar doctrine). Het is me niet duidelijk wat Achterhuis in haar ziet. Misschien staat dit in zijn boek - dat ik nog niet heb gelezen. Misschien werd hij verkeerd geciteerd in het interview. De mensen van het VOKA gebruiken haar als mascotte, maar hebben haar romans wellicht niet gelezen. Dat het VOKA in alle ernst Atlas shrugged aan informateur De Wever schonk, was eerder bedenkelijk. Tenzij het om zwarte humor ging.
Een reactie posten